Snoeien in een tuin is bijna altijd noodzaak. Meestal wordt gesnoeid om nieuwe uitlopers te krijgen of  een plant in de gewenste vorm te krijgen maar soms moet er rigoureuzer worden ingegrepen. Om andere bomen, struiken of vaste planten de ruimte te geven moeten er hele bomen of grote heesters worden verwijderd, soms met wortelkluit en al. Meestal een flinke klus die nog lang niet klaar is als de boom of heester gerooid is. Al het hout moet klein worden gezaagd en via de groenbak of de aanhanger naar de afvalverwerking. Niet voor niets luidt het spreekwoord; ‘van hout krijg je het drie keer warm’, dus niet alleen bij het stoken van de kachel, maar ook bij het werk daarvoor.

Bij de afvalverwerking weet men er tegenwoordig wel raad mee. Een deel van het hout gaat naar de spaanplaat of papierindustrie en een ander deel van het groene afval wordt gecomposteerd en vindt zodoende zijn weg weer terug naar de tuin of het plantsoen. Sinds enige tijd werken er ook twee energiecentrales op snoeihout, één van Nuon in Lelystad en één van Essent in Cuyk en aldus wordt er groene energie van gemaakt. Helaas hebben deze centrales een tekort aan afvalhout en moet er zelfs tot in Oost-Europa hout worden ingekocht. Meer hout op de afvalberg lijkt dus het devies maar dat is ook jammer want er zijn zoveel leuke en zinnige toepassingen voor ons afvalhout.

Sinds het bestaan van de mens wordt hout op een nuttige manier gebruikt. In de prehistorie voor wapens, gereedschappen en eenvoudige hutten. Bij de intrede van het vuur ontstond de voorloper van onze verwarming en later bouwde men hele huizen en schepen van hout. Nog later werd hout gebruikt voor de productie van papier en zelfs houten vliegtuigen gingen de lucht in. Ook nu nog wordt hout op vele manier toegepast.  Gelukkig is er momenteel een groot aanbod van houtproducten met het FSC (Forest Stewardship Council) keurmerk wat betekent dat het hout uit duurzaam beheerde bossen afkomstig is. Helaas leidt ons houtgebruik altijd nog tot een afname van ons kostbare bos en oerwoud. Daarom volgen hier tips over het (her)gebruik van hout zodat ook u een bijdrage kunt leveren aan het voortbestaan van onze groene aarde.

Algemeen

Natuurlijk is niet al het snoeihout uit de tuin bruikbaar voor hergebruik. De nieuwe bestemming is afhankelijk van de volgende houteigenschappen.

Lengte en dikte

Het spreekt haast voor zich dat dunne en korte palen niet bruikbaar zijn als schuttingpalen maar weer wel voor lage hekwerken en dat voor stapstenen een flinke stamomvang nodig is.

Duurzaamheid

De indeling in duurzaamheid geeft aan hoe groot de bestendigheid van het hout is tegen aantasting van allerlei micro-organismen vooral onder invloed van vocht en stralingsinvloeden. De houtsoort bepaald grotendeels de duurzaamheidklasse. Teak en eikenhout vallen onder de duurzame houtsoorten en beuken en populierenhout onder de minst duurzame soorten. Het kernhout (binnenkant) van een boom is altijd duurzamer dan het spinthout (buitenkant) en dus bepaald de plaats van herkomst ook de duurzaamheid van het hout.  Verder betekent duurzamer ook duurder in prijs.

Eigenschappen

Teakhout mag dan wel erg duurzaam zijn maar is ook erg hard. Daardoor is het moeilijk te bewerken en is het niet buigzaam. Essenhout is daarentegen erg veerkrachtig en het hout van populieren scheurt niet.

Uiterlijke kenmerken

Daarnaast zijn er de uiterlijke kwaliteiten van het hout zoals noesten en kwasten en gedraaide of warrige groei die het hout verzwakken. Soms bepaald ook de kleur en de nervatuur de nieuwe houtbestemming. De een houdt van het grillige wortelhout van de notenboom en de ander van het donkerrode meranti. Overigens verkleuren bijna alle houtsoorten naar een grijzige tint. Om deze verkleuring uit te stellen is lijnolie eventueel met pigment zeer geschikt.

Verwerking

Hout moet altijd gedroogd worden voordat het zijn definitieve bestemming kan krijgen. Doet men dit niet dan bestaat het risico van kromtrekken tijdens het drogingproces. Te snel drogen kan echter weer leiden tot droogtescheuren waardoor de kwaliteit van het hout afneemt.

Toepassingen voor binnenshuis

De Nederlandse ontwerper Piet Hein Eek maakt sinds enige jaren kasten van sloophout en is hiermee inmiddels wereldberoemd. Met wat minder pretenties en ambitie kan het hout uit de tuin ook goed gebruikt worden voor andere toepassingen binnenhuis. Vloerdelen van eiken planken zijn schitterend maar ook goed toepasbaar als boekenkasten of opbergplanken in de kelder of schuur. Met wat hulp van de plaatselijke timmerfabriek komt u al een heel eind.

Een broodplank,  plat bord of hakblok van de haagbeuk (carpinus betulus) of een onderzetter van evengoed welk hout is zeker niet de lastigste klus. Houten speelgoed en dienbladen met houtsnijwerk scoren weer iets hoger op de moeilijkheidsgraad en voor meubilair en muziekinstrumenten is toch zeker enige kennis van houtbewerking en houtverbindingen nodig. Wist u overigens dat de zeer populaire palmboom (Buxus sempervirens) eersteklas houtsnijwerk oplevert. Schaakstukken, muziekinstrumenten en wiskundige meetapparatuur zijn hier enkele voorbeelden van. Ook hulst en perenhout is geschikt voor het fijnere snij- en inlegwerk. Meubels worden van diverse houtsoorten gemaakt. Hout van de eik, beuk, esdoorn, boomhazelaar, den(grenen), zoete kers, lijsterbes en walnoot zijn enkele bekende voorbeelden. Het hout van een lindeboom is erg geschikt voor beeldhouwen maar ook voor pianotoetsen en tekenborden. Jonge wilgentenen kunnen worden gebruikt voor het vlechten van manden en van de sleedoorn kan men mooie wandelstokken vervaardigen.

Toepassingen voor buitenshuis

Funderingspalen voor schuttingen, vlonders en pergola’s zijn op de plaats waar ze in contact komen met de bodem en dus ook water altijd gevoelig voor een rottingsproces. Toch werden vroeger de huizen in Amsterdam op houten palen gebouwd en worden er ook nu nog scheepsonderdelen en waterbouwkundige werken van hout gemaakt. Wijnvaten, regentonnen en beschoeiingen worden meestal van eikenhout gemaakt  dat dus ook zeer geschikt is voor duurzame toepassingen in de tuin.

Dit geldt ook voor robiniahout en in iets mindere mate voor het hout van de tamme kastanje. Al deze houtsoorten zijn geschikt voor funderingspalen, maar ook voor plantenbakken, borderranden en vlonders. De eiken spoorbielzen die in de jaren zestig en zeventig werden afgedankt door de spoorwegen vonden niet voor niets vaak een tweede bestemming in onze tuinen. De bekende Nederlandse tuinarchitect Mien Ruys, die het gebruik van deze bielzen een tijdlang propageerde, kreeg toen ook de (helaas geringschattende) bijnaam Mien biels. Afscheidingen kunnen ook goed van eiken, kastanje en robiniahout worden gemaakt. Zelf ben ik erg gecharmeerd van de kastanjehouten engelse ‘Hurdles’, hekwerken die met de zogenaamde ‘post and rail’ verbindingen aan elkaar verbonden zijn. Niet in een nieuwbouwwijk maar in het buitengebied dan natuurlijk.

Hekwerken van gevlochten wilgentenen of riet dat aaneengebonden is geeft een natuurlijke uitstraling en is goedkoop, zeker als men het zelf maakt. Tot op de dag van vandaag worden in Engeland huizen van kastanjehout gebouwd. Waarschijnlijk heeft u daarvoor niet genoeg snoeihout maar een dak- of muurbedekking van de reuzenlevensboom (Thuja plicata) is mogelijk wel haalbaar en ook erg mooi. Tuinmeubilair van teakhout is gezien de duurzame kwaliteit helemaal in. Het transport vanuit tropische landen is echter nooit milieuvriendelijk en daarom is eiken, kastanje of robiniahout net zo geschikt. Ook het hout van de lariks is bruikbaar als hout voor tuinmeubels, net iets minder duurzaam als de vorige maar daardoor ook makkelijker te bewerken. Speeltoestellen kunnen ook prima van robiniahout worden gemaakt. Oerdegelijk, een natuurlijke uitstraling en door de vezelige structuur ook nauwelijks splinters. Wat dacht u van een klimpaal van robiniahout waarvan de dwarspaaltjes zijn vastgesjord met kokostouw.

Er zijn ook toepassingen in de tuin denkbaar van minder duurzame houtsoorten. Een zandbak of boompaal hoeft doorgaans geen tientallen jaren dienst te doen en kan dus van onbehandeld vurenhout worden gemaakt. Verduurzamen met milieuvriendelijke verf of oliën is natuurlijk ook altijd een mogelijkheid. Verder zijn allerhande soorten vogelkastjes mogelijk van diverse houtsoorten. Vaak wordt hiervoor berkenhout gekozen vanwege de opvallende witte bast die niet snel wegrot. Van dit berkenhout kunnen ook heel goed handgrepen voor gereedschap worden gemaakt.

De wat grotere takken van de knotwilgen kunnen prima dienst doen als stokken voor bezems en harken en van het hout van de zwarte populier (Populus nigra) kunt u gaan hakken en gutsen voor een setje eigengemaakte klompen. Dit kan trouwens ook van de zwarte els (Alnus glutinosa). Bonenstaken worden van oudsher van takken van de haagbeuk of iep gemaakt.

Ook van de bast van bomen kunnen diverse nuttige producten worden gemaakt. Touw, schoeisel en matten worden al duizenden jaren van de lindebastvezel gemaakt.

Specialistenwerk

Veel van onze geneesmiddelen worden uit de natuur gewonnen. Ik zal niemand aanraden om zelf medicijnen te gaan maken van het snoeihout uit de tuin maar enkele simpele huis-, tuin- en keukenmiddeltjes wil ik hier nog wel noemen. Berkenwater als lotion of shampoo of  thee van lindebloesem tegen verkoudheid zijn zulke bekende toepassingen. Sommige bomen of heesters worden gebruikt voor het maken van verfstof. De schors van de zuurbes geeft een gele verfstof en de wortels van de kraakwilg een paarse verfstof. Van de gevorkte takken van de hazelaar kan men gaan oefenen met wichelroede lopen om water op te sporen en de krullen van cederhout verjagen de motten uit de kledingkast.

Verkopen

Hout verkopen, hoe kan dat? Voor ons afval moeten we toch betalen? Sinds enige jaren is dit mogelijk op de jaarlijkse rondhoutveiling in Arnhem, waar kopers en verkopers met hun producten bijeen worden gebracht. Voor het gangbare hout zoals eik, beuk en den moet de kwaliteit wel erg goed zijn wil de opbrengst opwegen tegen de kosten van transport en keuring. Maar het bijzondere hout, wat juist vaak ik de particuliere tuinen staat, kan het nodige opbrengen. Wat dacht u van een Prunus avium (zoete kers) die in 2001 per m3 rond de € 180 opbracht. Ook taxus en Sorbus aucuparia (gewone lijsterbes) zitten in deze prijsklasse. Het hout van Rhododendrons ging weg voor € 250 en het duurste hout in 2001 was van de Juglans regia ofwel de walnoot die € 325 per m3 opbracht.  Voorwaarden voor het duurdere hout zijn onder andere; het hout moet vrij van metaal en andere voorwerpen zijn en het hout moet een middendiameter van minimaal 10 cm en een stamlengte vanaf 1 meter hebben.

Kachelhout

Als u echt geen bestemming voor het afvalhout heeft kan het nog altijd worden opgestookt in de kachel. Doe dit echter zeker niet met geïmpregneerd hout want bij de verbranding hiervan komen zware metalen (koper en chroom) vrij die kankerverwekkend zijn en slecht voor het milieu.

Nuttige adressen / websites:

www.centrum-hout.nl: Over hout en houtgebruik in relatie tot milieu en educatie
www.boomtaxateur.nl: Over het taxeren van bomen
www.milieucentraal.nl: Over de milieueffecten van materialen in de tuin
www.robinia.nl: Alles over robiniahout
www.vanvliet-kastanjehout.nl: Alles over kastanjehout

www.bomenstichting.nl
Oudegracht 201 bis, 3511 NG Utrecht Tel. 030-2340778
E-mail: bomenstichting@worldmail.nl

Veilingorganisatie rondhout
Tel. 0529-401715
E-mail: houtveiling@planet.nl

Stichting Robinia
Postbus 494, 6700 AL  Wageningen
Tel. 0317-427570
E-mail: info@robinia.nl

Unie van Bosgroepen
Postbus 962
3700 AZ Zeist
Tel. 030-6913164